Təxminən 5 nəfərdən birində görülən hipofiz vəzi şişləri (hipofiz adenomaları) xoşxassəli şişlər arasındadır.
Təxminən 5 nəfərdən birində görülən hipofiz vəzi şişləri (hipofiz adenomaları) xoşxassəli şişlər arasındadır. Yəni həyat üçün heç bir simptom və zərər olmadan qalır. Ancaq hipofiz bezinin işi çox vacib olduğundan şişin böyüməsi və orqanizmin ehtiyac duymayan hormonların ifrazı nəticəsində ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Hipofiz vəzi şişləri kəllədaxili şişlərin 15% -ni təşkil edir və çox nadir hallarda bədxassəli olur. Müalicəsi cərrahiyyə, dərman və radiocərrahi, yəni Gamma Bıçaq müalicəsidir.
Əsasən 25-45 yaş arasındakı kişilərdə və qadınlarda görülür, eyni zamanda daha erkən və sonrakı yaşlarda da müşahidə edilə bilər.
Beyində və fındıq böyüklüyündə yerləşən hipofiz, bədəndəki bezlərin idarə edilməsindən məsuldur. Böyüməni, ürək dərəcəsini və çoxalma prosesini idarə edir. Bədəndəki hormon ifraz edən vəzilərə əmr verən bir dirijora bənzəyir. Bu hormonlar orqanlara əmr verir və vücudumuzun müəyyən bir qaydada işləməsini təmin edir.
Hipofizdə fərqli hormonların ifraz olunması üçün proqramlaşdırılmış hüceyrələr var. Şiş, genetik deformasiyaya uğrayaraq tək bir hüceyrənin nəzarətsiz çoxalması nəticəsində meydana gəlir. Hansı hormon hüceyrəsindən təsirləndiyinə görə şiş simptomları da bu hormonun həddindən artıq ifrazına görə dəyişir.
Ən çox görülən hipofiz vəzi şişləri bunlardır; Süd ifraz edən hormon prolaktin hüceyrələrindəki şişlərdir. Bu xəstəliyi akromeqaliya, Cushing xəstəliyi, hormon ifraz etməyən şişlər və birdən çox hormon ifraz edən şişlər izləyir. Daha nadir hallarda tiroid bezini stimullaşdıran hormon ifraz edən hüceyrələrin adenoması tiroid bezi çatışmazlığı və ya artıqlıq əlamətlərinə səbəb olur.
Əmr zəncirinin xaricində, yersiz çoxalmaqla hormon ifraz edən və ya ifraz etməyən hüceyrələr tərəfindən əmələ gələn quruluşa adenoma deyilir.
Hipofiz bezindəki nəzarətsiz hüceyrə böyüməsinin səbəbi məlum deyil. Çox nadir hallarda olsa da, ailədə hipofiz bezi şişinin olması bir faktor ola bilər, lakin əksər hallarda belə bir ailə tarixi yoxdur. Bununla birlikdə, genetik faktorların təsirli olduğu düşünülür.
Ailənin çoxsaylı endokrin neoplaziya sindromu - tip 1 (MEN 1) kimi genetik xəstəlikləri olan insanlar daha çox risk altındadırlar. Şişlər endokrin sistemdəki fərqli bezlərdə, xüsusən MEN 1 xəstələrində meydana gələ bilər.
Hipofiz adenomaları simptomları yavaş-yavaş baş verir. Bu səbəblə, baş ağrısı, halsızlıq və görmə pozğunluğu kimi şiş ilə əlaqəli simptomlara qarşı ehtiyatla bir həkimə müraciət etmək lazımdır.Hormonal xəstəliklərdə insan simptomları hiss edən kimi həkimə müraciət etməli və lazımi hormon analizlərini aparmalı və problemin səbəbi müəyyənləşdirilməlidir.
Şiş Kütləsi tərəfindən Sıxılma Semptomları:
Şişin ifraz etdiyi hormonun yaratdığı dəyişikliklər
Bu dəyişikliklər ifraz olunan hormonun işinə görə fərqli xəstəliklərə və şikayətlərə səbəb olur. Onların arasında;
Bədən şəklində dəyişikliklər və bəzi funksiyaların pozulması,
Qadınlarda döşlərin böyüməsi, həssaslığı və süd ifrazı,
Menstruasiya pozğunluğu və menstruasiya kəsilməsi, sonsuzluq,
Kişilərdə cinsi güc itkisi, sonsuzluq və məmə böyüməsi (jinekomastiya),
Həddindən artıq uzanma (nəhənglik),
Kilo artımı və magistralda saç böyüməsi.
Uşaqlıqdan geriatrik yaşa qədər hər yaşda şişlər görülsə də, hormon-aktiv şişlərə daha çox gənc-yetkin yaş dövründə rast gəlinir.
Xəstənin anamnezini götürdükdən və fiziki müayinə apardıqdan sonra qandakı hormon səviyyələri ölçülür ki, hormonal problemin mənbəyi tapılsın.
Testlər hipofiz bezində bir şiş olduğunu düşünürsə, MHİ və Kompüter Tomoqrafiyası (KT) götürülür və şiş aşkarlandıqda Neyrocərrah məsləhətləşmələri aparılır.
Prolaktinomlar ümumiyyətlə dərman müalicəsinə çox yaxşı cavab verir. Prolaktinomalar xaricində bütün hipofiz şişlərində cərrahi müalicə ön plandadır. Şiş endoskopik əməliyyatla aradan qaldırılır. Cərrahi yolla götürülə bilməyən şiş qalıqlarını müalicə etmək üçün radioterapiya istifadə edilə bilər.
Bundan əlavə, Gamma Knife radiocərrahi müalicəsi həkimin şişin azaldılması və məhv edilməsi qərarına uyğun olaraq tətbiq edilə bilər. Gamma Knife müalicəsi açıq bir əməliyyat deyil və müalicə ümumiyyətlə qamma şüaları istifadə edərək bir seansda aparılır.
Hipofiz şişi əməliyyatından sonra hipofiz bezindən hormon ifrazı kifayət deyilsə, hormon əvəzedici dərmanlar verilə bilər.
Böyümə hormonu ifraz edən adenomalarda dərman müalicəsi də var, lakin dərman əməliyyata baxmayaraq çıxarıla bilməyən şiş qalığının salınmasını azaltmaq üçün verilir, Gamma Knife terapiyası da istifadə edilə bilər.
Cushing xəstəliyində ideal müalicə şişin cərrahi yolla çıxarılmasıdır, ancaq istənilən kortizol səviyyəsinə çata bilmirsinizsə, hipofiz bezinin hamısı cərrahi olaraq çıxarılır və ya Gamma Knife terapiyası eyni məqsədlə tətbiq oluna bilər.
Gamma Bıçaq terapiyası hormon ifraz etməyən adenomalarda istifadə edilə bilər, dərman müalicəsi bunlarda praktik olaraq faydasızdır. Hormon ifraz etməyən bəzi kiçik şişlərin xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyəti ilə birlikdə qiymətləndirilməsi və təqib edilməsi üstünlük təşkil edə bilər.
Hipofiz bezindəki hər kist bir şiş deyildir. Bəzən başqa səbəblərdən alınan MRT-də hipofiz kistləri müşahidə edilə bilər. Bunlar Rathke kisə kistaları adlanan anadangəlmə və məsum kistlər ola bilər. Bu asemptomatik kistlərin izlənməsi lazımdır.
Erkən diaqnoz hipofiz vəzi şişlərinin müalicəsində vacibdir və xəstəlik ağırlaşmalardan əvvəl və şiş çox böyümədən əvvəl müalicə olunarsa daha yaxşı nəticələr əldə edilir.
Xəstəlik diaqnoz qoyulduqda şiş endoskopik üsulla götürülə bilər. Bu üsulla şiş daha kəskin və daha geniş bir açıdan kəsik edilmədən yalnız burun dəliklərindən daxil olaraq görülə bilər. Xüsusilə böyük və invaziv şişlərdə müvəffəq olma şansı mikroskopik metoddan daha yüksək ola bilər. Əməliyyatdan sonra burun deşiklərinə tampon qoyulmadığı üçün xəstənin sağalma prosesi sürətlidir.
Əməliyyatdan sonra mütəmadi olaraq hormonları yoxlamaq və lazım olduqda dərman qəbul etmək lazımdır. Bəzi hallarda müalicə hətta ömür boyu davam edə bilər.
Hipofiz şişləri yaxşı, lakin davamlı şişlərdir. İllərdən sonra da təkrarlanma ehtimalı ola bilər. Növbəti dövrlərdə həkim nəzarəti davam edir. Bu dövrdə aparılan müayinələr arxasında şiş qalığının olub olmadığını göstərir. Ancaq inadkar şişlərin təkrarlanma riskinə qarşı xəstələr ildə bir dəfə nəzarətə çağırılır.
